nieuws / Je bent wat je eet, dat weten zelfs je genen

« terug naar overzicht

Beter eten en meer bewegen kan tot grote veranderingen leiden op genetisch niveau, wijst een pilot studie uit. Sommige genen gaan aan, andere uit. Door Ben van Raaij

Het was een opmerkelijk artikel dat deze week verscheen in het Amerikaanse tijdschrift PNAS (16 juni). Mannen met een milde vorm van prostaatkanker werd tijdelijk een andere levensstijl opgelegd - met een gezond dieet, meer beweging en een uur meditatie per dag. Na drie maanden waren aanzienlijke veranderingen in hun genen te zien.

Het is een bescheiden pilot-studie die de Amerikaanse onderzoekers (van een aan de universiteit van Californië gelieerd kankercentrum in San Francisco en een onderzoeksinstituut voor preventieve geneeskunde in Sausalito) hebben gedaan. Ze wilden weten of voeding en levensstijl de ontwikkeling van prostaattumoren kunnen beïnvloeden, en onderzochten dat op moleculair niveau.

De deelnemers waren dertig prostaatkankerpatiënten die om persoonlijke redenen allemaal hadden afgezien van gebruikelijke behandelingen, zoals bestraling, chemotherapie en hormoonpreparaten. Dat gaf de onderzoekers de kans zonder ethische bezwaren de effecten van een alternatieve aanpak te kunnen onderzoeken.

De patiënten kregen drie maanden lang een dieet met weinig vet en veel granen, groenten en fruit. Daarnaast werden ze onderworpen aan een regime van matige beweging (een half uur wandelen per dag) en een uur stressvermindering, onder meer via meditatie.
Het effect na drie maanden was spectaculair: niet alleen waren de mannen afgevallen en was hun bloeddruk lager geworden (zoals uit eerdere studies mocht worden verwacht), vergelijking van weefselmonsters uit de tumoren vóór en na de behandeling wees uit dat ook de expressie (activiteit) van circa 500 genen was veranderd.

Blijkens analyses met micro-arrays (apparaatjes die genetische activiteit genoombreed aflezen) waren er 48 genen in- en 453 genen uitgeschakeld, waaronder genen die een rol spelen bij het ontstaan van prostaatkanker. De onderzoekers concluderen dus dat ‘interventies’ in dieet en levensstijl genexpressie kunnen ‘moduleren’.

‘Een aardige studie’, vindt Michael Müller, hoogleraar voeding, metabolisme en genomics aan Wageningen Universiteit en directeur van het Nutrigenomics Consortium van het Top Instituut Voedsel en Voeding. Nutrigenomics onderzoekt de gezondheidseffecten van voeding met technieken uit de moleculaire genetica en biologie.
‘We zien door studies als deze in PNAS steeds meer bewijzen voor de hechte relatie tussen genen, voeding en gezondheid’, zegt Müller. ‘De genen liggen vast, die krijgen we van onze ouders, maar ze hebben een zekere plasticiteit: hun activiteit wordt beïnvloed door de omgeving, met name de voeding. We zijn en worden wat we eten.’

Müller doet zelf onderzoek naar vetzuren en genen. ‘We laten gezonde mensen vasten en kijken na 24 en 48 uur naar de genexpressie in hun bloedcellen. Zoiets leidt ook tot forse effecten. Vasten is een soort stress. Je ziet dat allerlei processen veranderen en sommige meteen in de spaarstand gaan.’

Cellen meten voortdurend welke voedingsstoffen ze binnenkrijgen. Bij elke metabole verandering, zoals na het eten, passen ze hun cellulaire programma aan, bijvoorbeeld door extra capaciteit in te zetten. ‘Helaas zijn we door de evolutie geprogrammeerd om heel efficiënt met energie om te gaan. Dat kan bij onze huidige welvaart schadelijk zijn, vooral als we te eenzijdig verzadigd vet eten.’

Overigens heeft Müller ook kritiek op de Amerikaanse studie. ‘De auteurs onderzoeken niet één interventie, maar drie tegelijk: dieet, beweging, stressbestrijding. Dat zou ik zelf nooit doen. Een onderzoeksontwerp, zeker bij complexe zaken als voeding en levensstijl, moet zo simpel mogelijk zijn.

‘Wel vinden de onderzoekers een duidelijk effect, en dat maakt het toch de moeite waard. Maar nu moet je uitzoeken welke variabele precies die genetische veranderingen veroorzaakt. Waar ligt het nu aan: minder vet, meer soja, meer beweging, of de combinatie?’
De Amerikanen signaleren de beperkingen zelf ook. Ze kondigen gerandomiseerde vervolgstudies aan met méér patiënten plus een controlegroep. Dan hopen ze ook te ontdekken welke effecten de genetische veranderingen eigenlijk hebben, en wat de consequenties voor behandeling kunnen zijn.

Copyright: de Volkskrant